Przesłanie z okazji prezentacji tomu zawierającego Akta Międzynarodowego Sympozjum nt. Inkwizycji

Sympozjum było odpowiedzią na postulat wyrażony przeze mnie w Liście apostolskim Tertio millennio adveniente słowami: «jest rzeczą słuszną, aby Kościół w sposób bardziej świadomy wziął na siebie ciężar grzechu swoich synów, pamiętając o wszystkich tych sytuacjach z przeszłości, w których oddalili się oni od ducha Chrystusa i od Jego Ewangelii i zamiast dać świadectwo życia inspirowanego wartościami wiary, ukazali światu przykłady myślenia i działania, będące w istocie źródłem antyświadectwa i zgorszenia» (n. 33).

W świadomości społecznej obraz Inkwizycji stanowi niejako symbol takiego antyświadectwa i zgorszenia. W jakiej mierze ten obraz odpowiada rzeczywistości? Zanim zostanie wypowiedziana prośba o przebaczenie, trzeba zdobyć dokładną wiedzę o faktach i ustalić, gdzie rzeczywiście można mówić o nieprzestrzeganiu nakazów Ewangelii. Dlatego Komitet zwrócił się do historyków, których kompetencje naukowe są powszechnie uznawane.

2. Niezbędne dane zgromadzone przez historyków są dla teologów wezwaniem do refleksji nad warunkami życia Ludu Bożego w ciągu dziejów.

W tej krytycznej refleksji teolodzy winni się kierować pewnym rozróżnieniem: rozróżnieniem między autentycznym sensus fidei a mentalnością dominującą w danej epoce, która być może zaważyła na ich opinii.

Dlatego też w sensus fidei należy szukać kryteriów bezstronnego sądu o życiu Kościoła w przeszłości.

3. Właśnie dlatego, że w miarę upływu czasu Kościół, prowadzony przez Ducha Świętego, uświadamia sobie coraz wyraźniej, jakie musi spełniać wymogi, aby upodobnić się do Oblubieńca, takie rozeznanie jest możliwe. Dzięki temu Sobór Watykański II mógł sformułować «złotą regułę», którą należy się kierować w obronie prawdy, będącej zadaniem należącym do misji Urzędu Nauczycielskiego: «prawda nie inaczej się narzuca, jak tylko siłą samej prawdy, która wnika w umysły jednocześnie łagodnie i silnie» (Dignitatis humanae, 1; zasadę tę cytuje Tertio millennio adveniente, n. 35).

Instytucja Inkwizycji została zlikwidowana. Jak już powiedziałem do uczestników sympozjum, synowie Kościoła muszą ze skruchą myśleć o «przyzwoleniu — okazywanym zwłaszcza w niektórych stuleciach — na stosowanie w obronie prawdy metod nacechowanych nietolerancją, a nawet przemocą» (Insegnamenti XXI/2 [1998/2], s. 899; por. Tertio millennio adveniente, 35).

Jest oczywiste, że ta postawa skruchy musi łączyć się z niezłomnym postanowieniem poszukiwania w przyszłości dróg ewangelicznego świadectwa, jakie należy dawać prawdzie.

4. Podczas liturgii sprawowanej w Dniu Przebaczenia 12 marca 2000 r. wypowiedziana została prośba o wybaczenie błędów popełnionych w służbie prawdy, wynikających ze stosowania metod nieewangelicznych. Kościół winien pełnić tę służbę naśladując swojego Pana, którego Serce jest łagodne i pokorne. Modlitwa, jaką skierowałem wówczas do Boga, zawiera motywy tej prośby o przebaczenie: dotyczy ona zarówno dramatów związanych z Inkwizycją, jak i ran pamięci, jakie po nich pozostały.

«Panie, Boże wszystkich ludzi, w niektórych epokach dziejów chrześcijanie przyzwalali czasem na praktykę nietolerancji i nie kierowali się największym przykazaniem miłości, oszpecając przez to oblicze Kościoła, Twojej Oblubienicy. Okaż miłosierdzie swoim grzesznym synom i wejrzyj na nasze postanowienie, aby szukać prawdy i krzewić ją łagodnie i z miłością, w przekonaniu, że prawda nie inaczej się narzuca, jak tylko mocą samej prawdy. Przez Chrystusa Pana naszego».

Cenny tom Akt sympozjum nawiązuje do ducha tamtej prośby o przebaczenie.

Dziękując wszystkim uczestnikom, modlę się o Boże błogosławieństwo dla nich.

Watykan, 15 czerwca 2004 r.