Jan Paweł II a pedofilia

Solidarność z ofiarami pedofilii i szacunek dla prawdy domagają się zbadania stawianych publicznie Janowi Pawłowi II zarzutów o zaniechania w zwalczaniu tych przestępstw w Kościele. W poniższym tekście przedstawiamy dokumenty źródłowe, do których udało nam się dotrzeć, i ustalamy podstawową faktografię.

Fot. Stanisław Składanowski
25 stycznia 1983 r. – nowy Kodeks Prawa Kanonicznego
Ogłoszenie Kodeksu Prawa Kanonicznego przez Jana Pawła II. Nowy kodeks zastąpił poprzedni z 1917 r. Prace nad tym dokumentem rozpoczął Jan XXIII w 1963 r. i kontynuował Paweł VI. Kwestii pedofilii dotyczy przede wszystkim paragraf 2 kanonu 1395. Jest tu mowa o „sprawiedliwej karze” z możliwym nałożeniem najcięższej kary – wydalenia ze stanu duchownego. W porównaniu z kodeksem z 1917 r. pozostawia sądzącym większą decyzyjność w sprawie stopnia surowości kary, zdaniem krytyków obniża dolny wymiar kary. Jednak pedofilia jest tu nadal potraktowana jako jedno z najcięższych przestępstw kościelnych a kwestie kluczowe - wiek ofiary i stosowanie najwyższego wymiaru kary - w obu wersjach kodeksu pozostaje taka sama.

Ostateczny kształt przepisów zawartych w tym akcie normatywnym nie wynikał z arbitralnej decyzji papieża, lecz wieloletniego, kolegialnego namysłu. We wstępie do kodeksu znajduje się znamienny fragment: „Nowy Kodeks Prawa Kanonicznego ukazuje się w tym czasie, gdy biskupi całego świata nie tylko postulują jego promulgację, lecz nawet usilnie i gwałtownie się jej domagają”. Szczegółowe prace nad tym dokumentem trwały 20 lat i uczestniczyli w nich reprezentanci wszystkich episkopatów świata, teologowie, historycy, specjaliści w zakresie prawa kanonicznego itp. Jan Paweł II nie ograniczył się tylko do oficjalnego podpisania i promulgowania tego dokumentu, ale na jego polecenie i z jego udziałem odbyło się 14 posiedzeń w interdyscyplinarnych zespołach, na których przestudiowano projekt Kodeksu.

Nowy kodeks, obejmując całokształt funkcjonowania Kościoła, w prosty sposób wyrażał i realizował na płaszczyźnie regulacji prawnych naczelne postulaty Soboru Watykańskiego II. W szczególności decentralizacji Kościoła (przekazywanie kompetencji z Watykanu do diecezji) i zmiany języka kościelnego (dostosowywania go do współczesności).
Pierwsze sygnały mówiące o skali problemu pedofilii w Kościele zaczęły docierać do kurii rzymskiej kilka lat po ogłoszeniu kodeksu, w drugiej połowie lat 80. W trakcie opracowywania KPK świadomość przestępstw pedofilii w Kościele była znikoma, dlatego też nie powinno się interpretować zapisów kanonów w kontekście łagodzenia lub zaostrzania kar za pedofilię.

Warto też podkreślić, że podejrzany o popełnienie przestępstwa duchowny lub osoba konsekrowana podlega pod dwa systemy prawne: kościelny i świecki i niezależnie od procesu karnego w Kościele może i powinien odpowiadać przed prokuraturą zgodnie z literą prawa karnego obowiązującego w danym kraju. Oznacza to, że zawsze istniała możliwość zgłoszenia popełnianego przez duchownych przestępstwa natury seksualnej wobec nieletnich odpowiednim organom ścigania w ramach kodeksu karnego danego państwa. Problemem z innej kategorii, choć w tym wypadku kluczowym, wydaje się sytuowanie duchownych w różnych kulturach na wysokiej pozycji w hierarchii społecznej. Było to jednym z powodów wyciszania przestępstwa w gronie osób posiadających wiedzę w sprawie, w tym przez samych duchownych piastujących wysokie funkcje w strukturach lokalnych Kościoła katolickiego.

W drugiej połowie lat 80. ze względu na wzrastającą świadomość i wiedzę na temat pedofilii i przestępstw duchownych w tym zakresie, nowelizowano poszczególne kanony KPK oraz wprowadzano dokumenty, takie jak opisane poniżej: konstytucja apostolska „Pastor bonus” z 1988 roku czy list apostolski motu proprio Jana Pawła II „Sacramentorum sanctitatis tutela” z 2001 roku.

Poniżej porównanie paragrafów dotyczących pedofilii w obu wersjach kodeksu.
Kodeks z 1917 roku
Kanon 2359 § 2. Jeśli popełniono przestępstwo wbrew szóstemu przykazaniu Dekalogu, względem nieletnich poniżej szesnastego roku życia lub cudzołóstwo, gwałt, zoofilię, sodomię, namawianie do prostytucji, kazirodztwo z krewnymi pierwszego stopnia, sprawca powinien zostać zawieszony w obowiązkach, obłożony infamią, pozbawiony jakiegokolwiek urzędu, beneficjum, godności i zadania, a w cięższych przypadkach także usunięty ze stanu duchownego.
Pełna wersja tekstu w języku łacińskim  
Kodeks z 1983 roku
Kanon 1395 – § 2. Duchowny, który w inny sposób wykroczył przeciwko szóstemu przykazaniu Dekalogu, jeśli jest to połączone z użyciem przymusu lub gróźb, albo publicznie lub z osobą małoletnią poniżej lat szesnastu, powinien być ukarany sprawiedliwymi karami, nie wyłączając w razie potrzeby wydalenia ze stanu duchownego.

28 czerwca 1988 r. – konstytucja apostolska „Pastor bonus”
Ogłoszona zostaje konstytucja apostolska „Pastor bonus”. Artykuł 52 konstytucji stanowi, że nie tylko przestępstwa przeciw wierze lub w sprawowaniu sakramentów, ale także „poważniejsze przestępstwa popełniane przeciw moralności” należą do jurysdykcji karnej Kongregacji Nauki Wiary, która „deklaruje lub nakłada sankcje kanoniczne zgodnie z prawem”. Jest to zmiana wobec prawa przesuwająca część odpowiedzialności za sądzenie poważniejszych przestępstw z diecezji, w których miały miejsce, do Stolicy Apostolskiej.

W trakcie stosowania konstytucji zorientowano się, że taki zapis nie rozwiązywał trudności, ponieważ nie określał on, które przestępstwa są zarezerwowane do rozpatrywania przez Kongregację Nauki Wiary oraz nie nakładał na duchownych obowiązku poinformowania Kongregacji o podejrzeniu popełnienia ciężkiego przestępstwa, w tym przeciwko szóstemu przykazaniu, na szkodę osób małoletnich. Zostało to doprecyzowane w dokumencie „Sacramentorum sanctitatis tutela” z 2001 roku, który nakładał na każdego ordynariusza i innych lokalnych hierarchów obowiązek zgłaszania tego rodzaju przestępstw bezpośrednio do Kongregacji Nauki Wiary.

1989 r. - przystąpienie Stolicy Apostolskiej do Konwencji ONZ o prawach dziecka
Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło Konwencję o prawach dziecka 20 listopada 1989 r. Stolica Apostolska przystąpiła do niej jeszcze 1989 r., mimo iż Watykan nie jest formalnie pełnoprawnym członkiem ONZ. Ochrony dzieci przed nadużyciami seksualnymi dotyczą art. 19 i 34.

1992 r. – Wydanie Katechizmu Kościoła Katolickiego
Przy sporym zaangażowaniu papieża Jana Pawła II zostaje wydany nowy Katechizmu Kościoła Katolickiego będący oficjalnym kompendium prawd wiary chrześcijańskiej. Pedofilii dotyczą cztery punkty: 2285, 2353, 2356 i 2389, jest w nich nazwana zgorszeniem i deprawacją. Zaznacza się, że „młodzi noszą jej piętno przez całe życie”.

2285 Zgorszenie nabiera szczególnego ciężaru ze względu na autorytet tych, którzy je powodują, lub słabość tych, którzy go doznają. Nasz Pan wypowiedział takie przekleństwo: "Kto by się stał powodem grzechu dla jednego z tych małych... temu byłoby lepiej kamień młyński zawiesić u szyi i utopić go w głębi morza" (Mt 18, 6). Zgorszenie jest szczególnie ciężkie, gdy szerzą je ci, którzy, z natury bądź z racji pełnionych funkcji, obowiązani są uczyć i wychowywać innych. Takie zgorszenie Jezus zarzuca uczonym w Piśmie i faryzeuszom, porównując ich do wilków przebranych za owce.

2353 (...) nierząd jest poważnym wykroczeniem, gdy powoduje deprawację młodzieży.

2356 Gwałt oznacza wtargnięcie przemocą w intymność płciową osoby. Jest naruszeniem sprawiedliwości i miłości. Rani on głęboko prawo każdego człowieka do szacunku, wolności oraz integralności fizycznej i moralnej. Wyrządza poważną krzywdę ofierze i może wywrzeć piętno na całym jej życiu. Jest zawsze czynem wewnętrznie złym. Jeszcze poważniejszy jest gwałt popełniony przez rodziców (por. kazirodztwo) lub wychowawców na dzieciach, które są im powierzone.

2389 Do kazirodztwa zbliżone są nadużycia seksualne popełniane przez dorosłych na dzieciach lub młodzieży powierzonych ich opiece. Grzech ten jest jednocześnie gorszącym zamachem na integralność fizyczną i moralną młodych, którzy będą nosić jego piętno przez całe życie, oraz pogwałceniem odpowiedzialności wychowawczej.

8–11 czerwca 1993 r. – Spotkanie z amerykańskimi biskupami i list Jana Pawła II
Spotkanie zamknięte z amerykańskimi biskupami i list Jana Pawła II zaczynający się słowami „w związku z przypadkami nadużyć seksualnych popełnionych przez niektórych księży w USA...”. Była to reakcja na informacje z lat 1992-1993 o przypadkach pedofilii wśród amerykańskich duchownych. W liście papież pisze m.in.: „Kanoniczne kary, które są przewidziane za niektóre przestępstwa i wyrażają społeczną dezaprobatę wobec zła, są w pełni uzasadnione. Pomagają one zachować wyraźne rozróżnienie między dobrem a złem, przyczyniają się do moralnego zachowania, a także tworzą właściwą świadomość wagi popełnionego zła. Jak wiecie, powołany został wspólny komitet ekspertów ze Stolicy Apostolskiej oraz Konferencji Biskupów USA, dla zbadania, jak najlepiej można zastosować uniwersalne normy kanoniczne do tej szczególnej sytuacji, która zaistniała w Stanach Zjednoczonych”. Po tym spotkaniu wielu komentatorów ze świata mediów i polityki zaczęło używać w odniesieniu do polityki Watykanu określenia „zero tolerancji dla pedofilii” (na podstawie relacji prof. Hanny Suchockiej).

1994 r. – Indult dotyczący pedofilii w USA
Indult w sprawie przepisów prawa kanonicznego dotyczących pedofilii, wydany dla Stanów Zjednoczonych. Indult, tzn. zezwolenie na odstąpienie od przepisów prawa kanonicznego, miał zsynchronizować stosowanie norm prawa kanonicznego z prawodawstwem USA. Był wynikiem prac komisji eksperckiej powołanej w tym celu. Podnosił wiek ochrony osób małoletnich z 16 do 18 lat i wydłużał okres przedawnienia przestępstw wykorzystania seksualnego małoletnich do 10 lat od ukończenia 18. roku życia przez osobę skrzywdzoną tym przestępstwem.
Podobne procedury dla całego Kościoła zostały przyjęte dokumentem „Sacramentorum sanctitatis tutela” w 2001 r.
14 września 1995 r. – Odsunięcie kardynała Hansa Hermanna Groëra
  1. W marcu 1995 r. tygodnik „Profil” opublikował cykl wywiadów z Josefem Hartmanem oskarżającym kardynała Hansa Hermanna Groëra, arcybiskupa Wiednia, o molestowanie seksualne w latach 70, kiedy Hartmann był studentem Groëra (wówczas księdza diecezji wiedeńskiej). Wydarzenie to poprzedziła seria oskarżeń ze strony Inicjatywy Wiedeńskich Homoseksualistów (HOSI) pod adresem episkopatu Austrii o ukryty homoseksualizm jej hierarchów: Christopha Schönborna z Wiednia, Andreasa Launa z Salzburga, Egona Kapellariego z Klagenfurtu i Klausa Künga z Feldkirch. Biskupi wówczas skierowali sprawę o zniesławienie do sądu i wygrali. W przypadku nowych oskarżeń, tym razem pod adresem Groëra, episkopat i Watykan, solidaryzowali się z oskarżonym uznając zarzuty za dalszy ciąg zniesławień.
  2. W kwietniu 1995 r. Jan Paweł II mianował Christopha Schönborna, biskupa pomocniczego Wiednia, koadiutorem, czyli posiadającym prawo do sukcesji po Groërze co jest interpretowane jako przekazanie faktycznej władzy w diecezji nowemu kandydatowi. Po tej nominacji Groër ustąpił z funkcji przewodniczącego Konferencji Episkopatu Austrii. Oficjalnie stary kardynał przechodził na emeryturę - papież zwyczajowo zamierzał przedłużyć mu okres posługi arcybiskupiej, jednak narastające wątpliwości wokół tej sprawy spowodowały zmianę nastawienia. W tej sytuacji Watykan poprzez nuncjaturę poinformował o nieprzedłużeniu posługi Hermanna Groëra. Po ustąpieniu z funkcji arcybiskupiej Groër jako biskup-emeryt został przeorem klasztoru benedyktyńskiego Maria Roggendorf.
  3. W 1996 r. nowo mianowany abp Christoph Schönborn powołał w archidiecezji wiedeńskiej Urząd rzecznika praw ofiar nadużyć seksualnych, który opracował zasady postępowania przy zgłaszaniu nadużyć i ochrony pokrzywdzonych.
  4. W styczniu 1998 r. gdy pojawiły się kolejne oskarżenia, opat benedyktynów z Göttweig Clemens Lashofer (mający formalną władzę nad prowincją benedyktynów) zdymisjonował Groëra z funkcji opata i poprosił Watykan o przysłanie nadzwyczajnej wizytacji apostolskiej do Göttweig (gdzie się przeniósł Groër) w celu wyjaśnienia całej sprawy. Zarzuty tym razem dotyczyły dawnej działalności benedyktyńskiej biskupa-emeryta (Groër w 1974 roku wstąpił do zakonu benedyktynów i działał jako mnich aż do wyboru na arcybiskupa Wiednia).
  5. W dniu 27 lutego 1998 r. czterech członków episkopatu Austrii: Johann Weber, abp kard. Christoph Schönborn i abp Salzburga Georg Eder i abp Egon Kapellari wydali oświadczenie domagając się od Groëra jasnej deklaracji w sprawie oskarżeń. Jednocześnie ogłosili, że osiągnęli „moralną pewność”, iż zarzuty stawiane kardynałowi „w zasadzie okazały się słuszne”.
  6. W dniach 2-7 marca 1998 r. została przeprowadzona wizytacja z Watykanu. Dokonał jej przewodniczący Konfederacji Benedyktynów w Rzymie opat o. Marcel Rooney, któremu towarzyszył Herman von Zuydtwyck - franciszkanin z Niemiec. Wyniki przeprowadzonego śledztwa nie zostały ujawnione publicznie. Opat Rooney poinformował, że złoży z niego sprawozdanie bezpośrednio Stolicy Apostolskiej.
  7. 14 kwietnia 1998 r. nuncjatura w Wiedniu opublikowała oświadczenie w którym Groër przeprosił za swoje czyny, zrzekł się wszystkich tytułów i przywilejów kościelnych i opuścił Austrię. Zaznaczył, że czyni to „na prośbę Jana Pawła II". Oświadczenie Groëra nie zakończyło sprawy, ponieważ użyte w nim sformułowanie: „W ciągu trzech ostatnich lat padło wiele, często nieprawdziwych, stwierdzeń dotyczących mojej osoby. Jeśli zawiniłem, proszę Boga i ludzi o wybaczenie" sugerowało, że Groër, mimo wszystko, nie przyznaje się do winy. Trzy dni po nim (17 kwietnia) abp Schönborn również przeprosił w imieniu archidiecezji wiedeńskiej i jako jej sukcesor zaoferował pomoc i zadośćuczynienie ofiarom. Głośna w austriackim Kościele sprawa podzieliła zarówno wiernych jak i biskupów na przekonanych o winie kardynała oraz wierzących w jego niewinność (np. bp. Kurt Krenn z St. Pölten).
  8. W czerwcu 1998 r. miała miejsce wizyta Jana Pawła II w Austrii – usunięty kardynał był w tym czasie w jednym z klasztorów na terenie Niemiec. Po wykryciu u Groëra choroby nowotworowej już jako chory pacjent wrócił do Austrii i zamieszkał w klasztorze prowadzonym przez cysterki w Marienfeld. Umarł w marcu 2003 roku.
  9. 24 marca 2003 r. odbył się uroczysty pogrzeb w wiedeńskiej katedrze św. Stefana, który był koncelebrowany przez trzech hierarchów: byłego arcybiskupa Wiednia Franza Königa, obecnego Christopha Schönborna oraz niemieckiego mertopolitę Kolonii Joachima Meisnera. Wszyscy oni chwalili zmarłego i wymieniali jego zasługi dla archidiecezji. Sam Schönborn – dotychczasowy oskarżyciel zmarłego – powiedział: „W obliczu śmierci bolesne pytania przeszłości mogą być z ufnością złożone w ręce Boga. Dotyczy to kardynała Groëra, jak każdego chrześcijanina. Pozostaje wdzięczność za pozytywne działania, których dokonał, i wstawiennicza pamięć”. Pozytywny ton wypowiedzi hierarchów w trakcie pogrzebu świadczy o ich niewielkim przekonaniu co do szkodliwości czynów zmarłego. W podobnym, ciepłym tonie, był utrzymany telegram kondolencyjny wysłany przez Watykan po śmierci Groëra (oficjalnie podpisany przez Jana Pawła II, faktycznie zredagowany przez Sekretarza Stanu Angelo Sodano*).
  10. Niezależnie od kwestii wiary bądź niewiary w winę oskarżanego kardynała, to dzięki decyzjom papieża arcybiskup Wiednia ustąpił ze swojej funkcji tuż po ujawnieniu zarzutów w 1995 roku i później po przeprowadzeniu watykańskiego dochodzenia w 1998 r. Wyniki tego śledztwa pozostają objęte tajemnicą do dzisiaj, a żadna z domniemanych ofiar nie zdecydowała się na proces przed sądem świeckim.
* O tym szerzej w artykule prasowym dziennikarza śledczego Giuseppe Aloisi Un terremoto nella Chiesa: cosa c'è dietro la fine di Sodano („Il Giornale” z 27.12.1019 roku). Aloisi opisując to wydarzenie, stwierdził, że autorem tego dokumentu, jak również wielu innych pozytywnie traktujących Groëra, był ówczesny Sekretarz Stanu Stolicy Apostolskiej – kard. Angelo Sodano a nie Jan Paweł II. Sodano nie wierzył doniesieniom o pedofilii Groëra i do końca starał się go bronić.

1996 r. – Indult dotyczący pedofilii w Irlandii
Rozszerzenie indultu wydanego dla Stanów Zjednoczonych z 1994 r. na Irlandię. Pierwsze doniesienia prasowe o wykorzystywaniu seksualnym przez irlandzkich duchownych pojawiły się pod koniec lat 80. W odpowiedzi na nie episkopat irlandzki powoływał komisje mające zmierzyć się z problemem. Indult papieski podnosił wiek ochrony osób małoletnich z 16 do 18 lat i wydłużał okres przedawnienia przestępstw wykorzystania seksualnego małoletnich do 10 lat od ukończenia 18. roku życia przez osobę skrzywdzoną tym przestępstwem.
Podobne procedury dla całego Kościoła zostały przyjęte dokumentem „Sacramentorum sanctitatis tutela” w 2001 r.
26 lipca 1999 r. – Spotkanie „ad limina apostolorum”* biskupów irlandzkich w Watykanie
Jan Paweł II wezwał episkopat Irlandii do Watykanu w związku z wcześniej ujawnionymi aferami seksualnymi. Mówił do biskupów m.in.: „Byłem blisko was w cierpieniu i modlitwie, polecając „Bogu wszelkiej pociechy" (2 Kor 1, 3) tych, którzy stali się ofiarami nadużyć seksualnych ze strony duchownych lub zakonników. Musimy też modlić się, aby ci, którzy są winni tego zła, uznali szatańską naturę swoich czynów i prosili o przebaczenie”.

*„ad limina apostolorum” (łac. do progów Apostołów) - wizyta biskupów w Watykanie połączona z przedstawieniem papieżowi sprawozdania odnośnie stanu swoich diecezji. Odbywa się co 5 lat.

1999 r. – Akt oskarżenia przeciwko ks. Marcialowi Maciel Degollado
  1. Po ujawnieniu informacji w sprawie przestępstw seksualnych założyciela i przewodniczącego organizacji „Legion Chrystusa” w październiku 1998 roku rozpoczęto watykańskie dochodzenie. Akt oskarżenia przygotowała Kongregacja Nauki Wiary kierowana przez kard. Josepha Ratzingera 18 lutego 1999 r.
  2. Postępowanie zostało zawieszone 24 grudnia 1999 r. po posiedzeniu zwierzchników Kurii Rzymskiej. Na spotkaniu, wbrew medialnym doniesieniom, nie był obecny Jan Paweł II co wyjaśniał m.in. papież Franciszek w wywiadzie udzielonym meksykańskiej telewizji (28 maja 2019) „Jan Paweł II nie był obecny na tym spotkaniu. Było to spotkanie zwierzchników Kurii, różnych dykasterii, by rozpatrzyć przypadek Maciela”*.
  3. Ważnym argumentem jest zeznanie prefekta Kongregacji Nauki Wiary w latach 2005–2012 kard. Williama Levady. W 2007 r. watykanista z „Il Giornale” Andrea Tornielli zacytował dokument autorstwa kard. Levady z procesu beatyfikacyjnego Jana Pawła II dotyczący sprawy Maciela "Nic nie wiadomo o żadnym osobistym zaangażowaniu Sługi Bożego Jana Pawła II w postępowanie wobec księdza Marciala Maciela Degollado".
  4. Wątpliwości może budzić publiczne chwalenie założyciela Legionu przez papieża w trakcie audiencji generalnej legionistów w dniu 30.11.2004 roku. Jednak dokładna lektura tego wystąpienia sugeruje, że nie odbiegało ono od zwyczajowej kurtuazji spotkań papieskich z przedstawicielami tego typu organizacji.
  5. Dochodzenie przeciwko Degollado wznowiono za pontyfikatu Jana Pawła II w grudniu 2004 roku (kilka dni po wspomnianej audiencji), wiązało się to z wysłaniem prokuratora (tzw. promotora sprawiedliwości) Kongregacji Nauki Wiary - Charlesa Scicluny z drugim prawnikiem do USA i Meksyku w celu wysłuchania świadków. Śmierć Jana Pawła II zastała wysłanników za granicą. Wówczas otrzymali oni od kard. Ratzingera polecenie kontynuowania dochodzenia. Dzięki temu Benedykt XVI w 2006 r. mógł uznać przestępstwa Maciela zakazując mu jakiejkolwiek publicznej posługi i nakazując życie oddane pokucie i modlitwie. Umierający papież Jan Paweł II już nie zdążył zapoznać się z ostatecznymi wynikami dochodzenia.
  6. Papież Franciszek w 2015 roku tak skomentował działania swoich poprzedników w tej sprawie „Jestem wdzięczny papieżowi Benedyktowi, który miał odwagę powiedzieć to publicznie (gdy po śmierci Degollado w 2008 r. na jaw zaczęły wychodzić kolejne fakty Benedykt XVI w 2010 wszczął kolejne śledztwo i 1 V 2010 ogłosił deklarację o zbrodniach założyciela legionistów) oraz Janowi Pawłowi II, który miał odwagę dać zielone światło w sprawie legionistów” (L'Osservatore Romano,  English Edition, 3 April 2015).
listopad 1999 r. - listopad 2000 r. – Sprawa nominacji abp. Theodore’a McCarricka w świetle watykańskiego raportu
  1. Jan Paweł II poprosił o zbadanie doniesień na temat abp. McCarricka w listopadzie 1999 r., gdy ten był przedstawiany jako kandydat na następcę arcybiskupa Nowego Jorku. Przyczyną był list dotychczasowego metroplity nowojorskiego, kard. Johna O’Connora, do nuncjusza apostolskiego w USA, abp. Gabriela Montalvo. List informował o doniesieniach na temat zachowań abp. McCarricka, sugerujących jego relacje homoseksualne, również z klerykami (do 2017 r. nie pojawiło się wiarygodne oskarżenie McCarricka o molestowanie nieletnich). Autor listu zastrzegł, że nie dysponuje dowodami. Sprawę zbadał w listopadzie 1999 r. abp Agostino Cacciavillan, poprzedni nuncjusz apostolski w USA. W maju 2000 r. – ponownie na polecenie Jana Pawła II – weryfikacją doniesień zajął się abp Montalvo. Na jego prośbę świadectwo złożyli czterej biskupi znający abp. McCarricka. Badanie potwierdziło istnienie plotek, ale nikt nie znalazł dowodów winy.
  2. Od maja 2000 r. abp McCarrick był wymieniany wśród kandydatów na następcę arcybiskupa Waszyngtonu. Abp Giovanni Battista Re, który wkrótce miał zostać prefektem Kongregacji ds. Biskupów, na podstawie dotychczasowych badań sformułował opinię, że mimo braku jakichkolwiek dowodów winy kandydata, nie należy powierzać mu arcybiskupstwa Waszyngtonu, by nie dawać okazji do ponowienia oskarżeń. Jan Paweł II w dniu 8 lipca 2000 r. przychylił się do tej opinii i zdecydował o zablokowaniu kandydatury.
  3. W dniu 8 sierpnia 2000 r. abp McCarrick napisał list do sekretarza papieża, bp. Stanisława Dziwisza, w którym w emocjonalnym tonie zadeklarował gotowość ustąpienia z archidiecezji Newark, jeśli utracił zaufanie papieża, oraz, że „nigdy nie miał relacji seksualnych z żadną osobą”.
  4. W efekcie tego oświadczenia Jan Paweł II zdjął blokadę z jego kandydatury na metropolitę Waszyngtonu pozostawiając ją jednak w gestii Kongregacji ds. Biskupów. Jednocześnie papież poprosił Kongregację o ponowne zbadanie sprawy. Po kolejnym badaniu Kongregacja ds. Biskupów uznała kandydaturę abp. McCarricka za najlepszą. Na wniosek Kongregacji w październiku 2000 r. Jan Paweł II mianował abp. Theodore’a McCarricka arcybiskupem Waszyngtonu.
  5. Istnieje relacja, że Jan Paweł II mógł się po raz pierwszy zetknąć z informacjami o przestępstwach arcybiskupa już w 1988 r. James Grein, ofiara McCarricka, relacjonował, że wraz z McCarrickiem, ówczesnym arcybiskupem Newark, spotkał się z Janem Pawłem II. Gdy abp McCarrick wyszedł z pokoju, Grein miał przekazać papieżowi informację o tym, że był wykorzystywany. Raport ds. McCarricka podjął ten wątek (nie wymieniając Greina z nazwiska) jednak nie znalazł dowodów na potwierdzenie tej relacji.
Pełna wersja raportu ws. McCarricka w języku angielskim
30 kwietnia 2001 r. – Dekret „Sacramentorum sanctitatis tutela”
Przełomowym wydarzeniem w zakresie całościowych zmian proceduralnych było motu proprio* Jana Pawła II „Sacramentorum sanctitatis tutela”, ogłaszające normy postępowania w wypadkach ciężkich przestępstw zarezerwowanych do osądu przez Kongregację Nauki Wiary, w tym pedofilii. Te normy zostały przestawione w liście „De delictis gravioribus” wysłanym 18 maja 2001 r. do wszystkich biskupów katolickich (podpisanym przez kard. Josepha Ratzingera oraz abpa Tarcisia Bertone, odpowiednio prefekta i sekretarza Kongregacji Nauki Wiary). Dokument ten:

  • Definiuje najcięższe przestępstwa (delicta graviora), które mają podlegać Kongregacji Nauki Wiary. Wśród nich wymienione zostaje wykorzystywanie osób poniżej 18 roku życia przez duchownych.
  • Określa tryb postępowania w razie przestępstwa wykorzystywania seksualnego osoby poniżej 18. roku życia, którego dopuścił się duchowny.
  • Wydłuża termin przedawnienia i wprowadza możliwość zawieszenia przedawnienia. Przedawnienie w tych przypadkach zostało ustalone na dziesięć lat, poczynając od ukończenia osiemnastego roku życia przez ofiarę.
  • Wprowadza obowiązek informowania Watykanu (Kongregacji Nauki Wiary) o wszystkich oskarżeniach dotyczących wykorzystywania seksualnego nieletnich, po przeprowadzeniu wstępnego dochodzenia. Kongregacja następnie  wskazuje sposób postępowania w danej sprawie, przy utrzymaniu w mocy prawa odwołania się od wyroku pierwszej instancji jedynie do Najwyższego Trybunału tejże Kongregacji.

Za przestępstwa popełnione przez księży odpowiada zasadniczo Kongregacja ds. Duchowieństwa, jednakże zgodnie z z dokumentem z 2001 r. nadużycia seksualne wobec nieletnich zostały przeniesione do Kongregacji Nauki Wiary i zaliczone do „najcięższych przestępstw”. Jak wyjaśniał Benedykt XVI, w swoim liście opublikowanym w 2019 roku, dominował wówczas tzw. gwarantyzm prawny (nastawienie, aby zagwarantować przede wszystkim prawa oskarżonych duchownych do obrony), co sprawiało, że skazanie na najwyższą karę - wykluczenie ze stanu duchownego, było bardzo trudne. Dlatego też „zgodziłem się z papieżem Janem Pawłem II, że właściwe było przydzielenie kompetencji w przypadku tych przestępstw Kongregacji Nauki Wiary pod tytułem Delicta maiora contra fidem (łac. najcięższe przestępstwa przeciwko wierze)" – dodaje Benedykt XVI. Po tej zmianie nakładanie kary wykluczenia z duchowieństwa dla księży pedofili stało się częstą praktyką.




*Motu proprio (łac. z własnej inicjatywy) – list papieski o charakterze dekretu powstały z inicjatywy własnej papieża.
28 marca 2002 r. – Odsunięcie abp. Juliusza Paetza
W 2000 r. ujawniono oskarżenia o seksualne molestowanie poznańskich kleryków przez abp. Paetza. Nie dotyczyło to zarzutów o pedofilię, ale o nadużycie władzy arcybiskupiej względem seminarzystów i szerzenie zgorszenia. Przez ponad dwa lata lokalne środowisko katolickie próbowało dyskretnie rozwiązać sprawę, rozmawiając z metropolitą, a także interweniując u nuncjusza apostolskiego abp. Józefa Kowalczyka, biskupów polskich oraz próbując dotrzeć oficjalnymi kanałami do kurii rzymskiej. Dopiero powiadomienie Jana Pawła II o zarzutach wobec hierarchy przez Wandę Półtawską – jego dobrą znajomą ze środowiska naukowego – doprowadziło do wysłania do Poznania przedstawicieli Stolicy Apostolskiej z zadaniem zbadania sprawy. Nieco inną wersję wydarzeń przedstawiał dominikanin o. Maciej Zięba OP sugerując, że śledztwo przeciwko abp. Paetzowi zostało wszczęte w Watykanie wcześniej. Paetz zaprzeczył sformułowanym przeciwko niemu oskarżeniom, jednak został zmuszony do złożenia rezygnacji z obowiązków metropolity poznańskiego. Stolica Apostolska nałożyła na niego zakaz udzielania sakramentów święceń i bierzmowania, głoszenia kazań, konsekrowania kościołów i ołtarzy i przewodniczenia publicznym uroczystościom.



23 kwietnia 2002 r. – Wezwanie do Watykanu przedstawicieli episkopatu USA
Jan Paweł II wezwał do Watykanu przedstawicieli episkopatu amerykańskiego w celu wspólnego rozpatrzenia problemów związanych z molestowaniem seksualnym nieletnich. Wizytę poprzedzała seria artykułów nt. pedofilii w archidiecezji Boston publikowanych w czasopiśmie „Boston Globe” od stycznia 2002 r. W przemówieniu wygłoszonym do biskupów amerykańskich 23 kwietnia papież podkreślił, że „nadużycia wobec młodych są poważną oznaką kryzysu, dotykającego nie tylko Kościół, ale także całe społeczeństwo”. „Ludzie muszą wiedzieć, że w kapłaństwie i życiu zakonnym nie ma miejsca dla tych, którzy chcieliby krzywdzić młodych” – dodawał papież. Papież wskazał, że decyzje podejmowane przez biskupów były błędne.  
„Nadużycia, które spowodowały ten kryzys, są według wszelkich norm złe i słusznie uważane przez społeczeństwo za przestępstwo; są one również przerażającym grzechem w oczach Boga. Ofiarom i ich rodzinom, gdziekolwiek się znajdują, wyrażam moją głęboką solidarność i troskę” – mówił papież.

lipiec 2002 r. – Publiczne wyznanie wstydu i żalu za pedofilię w trakcie ŚDM
Podczas Światowych Dni Młodzieży w Toronto Jan Paweł II wyraził publicznie wstyd i żal za pedofilię wśród duchownych. Na spotkaniu z młodzieżą z ust Jana Pawła II padły szeroko komentowane w mediach słowa: „Zło wyrządzone przez księży oraz osoby duchowne ludziom młodym i wrażliwym napełnia nas głębokim smutkiem i poczuciem wstydu”.

8 grudnia 2002 r. – Zatwierdzenie przez Stolicę Apostolską nowych procedur dotyczących wypadków pedofilii w USA
Stolica Apostolska zatwierdziła normy postępowania dla Kościoła w USA w przypadku zarzutów o wykorzystywanie seksualne przez duchownych w opracowane przez amerykańskich biskupów. Dokument zatytułowany „Konieczne normy postępowania diecezji bądź eparchii w sprawie zarzutów seksualnego wykorzystywania nieletnich przez księży i diakonów” zawiera obowiązkowe procedury przy rozpatrywaniu przestępstw pedofilii, m.in. wymóg powołania w każdej diecezji koordynatora ds. opieki duszpasterskiej nad osobami, które twierdzą, że były wykorzystywane, oraz polecenia usunięcia na stałe z służby kościelnej każdej osoby skazanej za wykorzystywanie nieletnich.

kwiecień-grudzień 2004 r. – Seria wizyt „ad limina apostolorum" biskupów amerykańskich w Watykanie
Seria wizyt „ad limina apostolorum" episkopatu USA. Biskupi amerykańscy podczas wizyty w Watykanie przedstawiali papieżowi stan swoich diecezji. Jan Paweł II mówił hierarchom w kontekście ostatnich afer pedofilskich o pilnej potrzebie odbudowy zaufania i uzdrowienia relacji między biskupami, kapłanami i świeckimi w USA.


Opracowanie materiału
zespół Centrum Myśli Jana Pawła II


Dla pogłębienia tematu zapraszamy do lektury naszego opracowania:
Kalendarium z dostępem do oryginalnych dokumentów nt. stosunku kard. Karola Wojtyły do księży-pedofili dostępne jest tutaj: