> Publikacje JP2online> 3. Biskupstwo, lat...> Pionierzy pojednan...

Pionierzy pojednania – list biskupów polskich do niemieckich

„Udzielamy wybaczenia i prosimy o nie” – to słowa z orędzia z 1965 roku, które stanowiło pierwszy krok ku pojednaniu dwóch narodów. Dokument wywołał nagonkę ówczesnych władz komunistycznych przeciw hierarchom Kościoła, szczególnie prymasowi Stefanowi Wyszyńskiemu. Pod listem podpisał się także arcybiskup Karol Wojtyła.

Autorzy orędzia do biskupów niemieckich, od lewej na pierwszym planie: abp Bolesław Kominek, prymas Stefan Wyszyński, abp Karol Wojtyła. Fot: br. Cyprian Grodzki OFMConv/klasztor w Niepokalanowie.

Przewiń oś czasu

11 Lutego 1945

Zakończenie konferencji jałtańskiej, w wyniku której doszło do zmiany granic przedwojennej Polski.

18 Listopada 1965

Publikacja orędzia biskupów polskich do biskupów niemieckich.

8 Grudnia 1965

Zakończenie obrad Soboru Watykańskiego II (sesje soborowe odbywały się od 1962 r.).

Zaproszenie na Millenium Chrztu

W 1965 r. stosunki polsko-niemieckie były napięte. Rząd RFN nie chciał uznać granic Polski ustalonych po II wojnie światowej. W społeczeństwie polskim wciąż nie zabliźniły się rany po niemieckim ataku na Polskę i okrutnej okupacji w latach 1939-1945. Mimo to polscy biskupi zdecydowali się wyciągnąć ręce do pojednania.

Był to okres przygotowań do obchodów Milenium chrztu Polski w tysiąc lat po chrzcie księcia Mieszka I, który rozpoczął chrystianizację kraju. Kulminacją uroczystości miała być msza święta na Jasnej Górze w Częstochowie 3 maja 1966 r. Biskupi Polscy postanowili wysłać zaproszenia do episkopatów kilkudziesięciu krajów świata. Najtrudniejsze zadanie otrzymał arcybiskup wrocławski, Bolesław Kominek – miał zaprosić episkopat niemiecki.

Dokument powstał 18 listopada 1965 r. Podpisali go m.in. prymas Polski kardynał Stefan Wyszyński i kardynał Karol Wojtyła, późniejszy papież Jan Paweł II. List biskupów polskich do niemieckich przedstawiał tysiącletnie dzieje narodu polskiego ze szczególnym uwzględnieniem stosunków polsko-niemieckich. Jednak przede wszystkim stanowił apel o zapomnienie win i o rozpoczęcie dialogu w duchu trwającego Soboru Watykańskiego zakończone słynnymi słowami „udzielamy wybaczenia i prosimy o nie” (do historii przeszło w zmienionej formie "przebaczamy i prosimy o przebaczenie"), które wzburzyły opinię publiczną w Polsce, a komunistycznej władzy dały pretekst do wszczęcia antykościelnej histerii.

ORĘDZIE

Kontrowersje wokół orędzia

Wielu Polaków nie potrafiło zrozumieć intencji listu. Pamięć o okrucieństwie okupacji niemieckiej była wciąż żywa. Po agresji na Polskę w 1939 r. polską ziemie wypełniły niemieckie obozy zagłady i obozy koncentracyjne, w których ginęły w strasznych warunkach miliony Polaków, przede wszystkim polskich Żydów. W ludobójczych akcjach Niemcy wymordowali polską inteligencję, a po powstaniu warszawskim w 1944 r. zrównali z ziemią polską stolicę. Polakom trudno było to wszystko wybaczyć, a skierowana do Niemców prośba o wybaczenie wręcz nie mieściła się wielu wiernym w głowach. Władze komunistyczne, które ostro rywalizowały wówczas z Kościołem, rozpoczęły brutalną akcję propagandową skierowaną przeciwko biskupom.

Również w Niemczech list został chłodno przyjęty. W wyniku II wojny światowej Niemcy utraciły na rzecz Polski ziemie na wschodzie i północy: przede wszystkim terytoria na Śląsku, Pomorzu Zachodnim oraz na Warmii i Mazurach. Przywódcy ZSRR, USA i Wielkiej Brytanii na konferencjach w Teheranie, Jałcie i Poczdamie zadecydowali, że Polska ma utracić na rzecz ZSRR obszerne terytoria na wschodzie. Ziemie niemieckie miały stanowić dla Polski rekompensatę. W 1965 r. ani władza w RFN, ani większość jej obywateli nie były jeszcze gotowe, żeby uznać tę stratę.

Nowy początek

List biskupów polskich nie pomijał tych trudnych tematów. Choć nie brakuje w nim ciepłych słów wdzięczności wobec Niemców za ich pozytywny wkład w polską kulturę, ciemne karty wzajemnych relacji nie zostały w nim przemilczane. List stanowił pierwszą ze strony polskiej próbę przezwyciężenia wojennych traum w duchu chrześcijańskiego wybaczenia. Odpowiedź episkopatu niemieckiego z 5 grudnia 1965 r. była ostrożna, ale biskupi niemieccy wyrazili w niej prośbę o przebaczenie i zgodę skrzywdzonego narodu polskiego na „nowy początek”. Pierwsze kroki ku pojednaniu zostały zrobione.