Kultura w myśli Jana Pawła II

Praca ludzka stanowi także cząstkę  kultury (por. Laborem exercens, 4). Człowiek, zarówno przez pracę, jak i poprzez  kulturę, bardziej staje się człowiekiem (Laborem exercens, 9). Człowiek – jako twórca  kultury – powinien zharmonizować wartości cywilizacji kulturowej z zasadami sumienia (por. Przemówienie do przedstawicieli Europejskiego Centrum Badań Jądrowych, Genewa, 15.06.1982). Człowiek jest nie tylko twórcą kultury, ale także jej adresatem. Człowiek jest jednocześnie i dzieckiem i ojcem kultury, w której żyje (Fides et Ratio 71); jest jej odbiorcą i twórcą. 

Kultura, pojmowana integralnie, obejmuje dwa wymiary człowieka: to, czym jest, i to, co posiada (por. Przemówienie w UNESCO, Paryż, 2.06.1980). Jan Paweł II mówi o pierwszeństwie wartości duchowych we wszystkich dziedzinach kultury (por. Przemówienie do studentów i intelektualistów Nigerii, Ibadan, 15.02.1982).

Podstawowym fundamentem i środowiskiem kultury ludzkiej jest rodzina. Rodzina uczy człowieczeństwa i „uczłowiecza człowieka”, a więc uczy tej prawdy i podstawy, od której zaczyna się kultura: prawdy o świętości i godności życia ludzkiego, o właściwej relacji między mężczyzną a kobietą, o szacunku do rodziców, a także do ludzi starszych (por. List do rodzin, 11-15). Rodzina jest drogą do moralnego wychowania człowieka w obrębie kultury podstawowej .

Jan Paweł II podkreśla moralny wymiar kultury w płaszczyźnie narodu i ojczyzny. Jego zdaniem, kultura jest „spoiwem narodu”: Każdy człowiek, każdy naród, każda kultura i cywilizacja mają swoją rolę do wypełnienia i swoje miejsce w tajemniczym planie Boga i powszechnej historii zbawienia (Slavorum Apostoli, 19). Papież apeluje o kulturę otwartą na drugiego człowieka, niezależnie od tego, do jakiego ludu czy narodu on należy (por. Ecclesia in Europa, 100-103).
Istotny wpływ na współczesną kulturę mają środki przekazu. Jan Paweł II nazywa je „areopagiem” współczesnej kultury. Są głównym narzędziem informacyjnym i formacyjnym, przewodnikiem zachowań indywidualnych i społecznych (por. Redemptoris missio, 37). Mają one oddziaływanie pozytywne i negatywne.
Jan Paweł II, mówiąc o kulturze, pokazuje ją przede wszystkim jako system wartości. Wartości te potwierdzają i rozwijają człowieka oraz całą ludzką społeczność. Kultura jest zespołem wartości różnych jakościowo, dlatego można i należy mówić o hierarchii tych wartości. Odniesieniem zasadniczym wobec wszystkich wartości jest człowiek i jego godność (por. Veritatis splendor, 48). Papież wyraźnie wskazuje, że istnieje chrześcijański system wartości w kulturze. Nauka o chrześcijańskich wartościach w kulturze ma za podstawę wcielenie Syna Bożego i Jego zbawczą misję. Aksjologia, którą proponuje kultura chrześcijańska, skupia się na fakcie, że Jezus Chrystus jest Boskim Prawodawcą (por.Veritatis splendor, 2; 6; 12; 23).
Jan Paweł II dostrzega poważny kryzys we współczesnej  kulturze, zwłaszcza kulturze moralnej. Apeluje o właściwą antropologię kulturową. Jest przekonany, że przyszłość człowieka zależy od kultury, zależy w większym niż kiedykolwiek stopniu od naszych zbiorowych wyborów moralnych (Przemówienie pod Pomnikiem Pokoju w Hiroszimie, 25.02.1981).

Naród bowiem jest tą wielką wspólnotą ludzi, którą łączą różne spoiwa, ale nade wszystko właśnie kultura. Naród istnieje „z kultury” i „dla kultury” - dlatego właśnie jest ona tym wielkim wychowawcą ludzi do tego, aby bardziej „być” we wspólnocie, która ma dłuższą historię niż każdy człowiek i własna rodzina - zarazem zaś we wspólnocie, w oparciu o którą każda rodzina wychowuje, poczynając od tego, co najprostsze: od języka, którym mały człowiek uczy się mówić, aby stawać się członkiem tej wspólnoty, którą jest jego rodzina i jego naród. (…)
Przyszłość człowieka zależy od kultury! Tak! Pokój na świecie zależy od prymatu Ducha! Tak! Pokojowa przyszłość ludzkości zależy od miłości!

Przemówienie w siedzibie UNESCO, Paryż 2 czerwca 1980