Kultura w myśli Jana Pawła II

Jan Paweł pozostawił wiele wypowiedzi dotyczących kultury. Rozumiał to pojęcie bardzo szeroko: "Kultura jest właściwym sposobem istnienia i bytowania człowieka. (...) Kultura jest tym, przez co człowiek jako człowiek staje się bardziej człowiekiem: bardziej »jest«" - mówił w UNESCO w 1980 r. Sam był człowiekiem kultury; już w młodości pisał wiersze i dramaty, występował w teatrze. Przez całe życie utrzymywał stały kontakt ze światem kultury i sztuki.
Jan Paweł II podczas przemówienia w UNESCO, 2.06.1980 r. Fot. UNESCO/Dominique Roger
2 czerwca 1980
Przemówienie Jana Pawła II nt. kultury w UNESCO. 
Człowiek celem i sensem kultury
Kultura (łac. cultura, od: colo− uprawiać) – jako zjawisko związane z człowiekiem jest tematem wiodącym dla całego nauczania Jana Pawła II. Punktem wyjścia dla tego nauczania jest wizja stworzenia człowieka i świata przez Boga oraz nakaz czynienia ziemi sobie poddanej (Rdz 1,28). U podstaw tego opisu leży prawda o człowieku jako osobie i jego transcendencji.
Człowiek, tracąc porozumienie z Bogiem, odrywa się od przymierza, jakie Bóg zawarł z nim w dziele kultury (por. Przemówienie do przedstawicieli świata kultury, Rio de Janeiro, 1.07.1980). Według Jana Pawła II,  oznacza nie tylko tożsamość człowieka, lecz afirmację jedynie dla niego samego (Redemptor hominis, 13); jest kształtowaniem samego człowieka i świata przez człowieka.
Papież widzi człowieka jako „koronę” wszystkich działań, cel i sens  kultury. Podkreśla, że człowiek – jako twórca  kultury – powinien przyjąć za jej fundament trzy podstawowe wyznaczniki: prawdę, dobro i piękno (por. A. Frossard, Nie lękajcie się. Rozmowy z Janem Pawłem II, 258).
Relacja pomiędzy kulturą a prawdą jest podstawowa (por. Przemówienie w UNESCO, Paryż, 2.06.1980). Dobro oznacza odpowiedzialność za prawdę, którą określa godność osoby (por. Przemówienie do Katolickiego Uniwersytetu Portugalskiego, Lizbona, 14.05.1982). Piękno jest powołaniem zadanym przez Stwórcę wraz z darem talentu artystycznego (List do artystów, nr 3); jest uwarunkowane prawdą i dobrem.
Wielość aspektów kultury
Praca ludzka stanowi także cząstkę  kultury (por. Laborem exercens, 4). Człowiek, zarówno przez pracę, jak i poprzez  kulturę, bardziej staje się człowiekiem (Laborem exercens, 9). Człowiek – jako twórca  kultury – powinien zharmonizować wartości cywilizacji kulturowej z zasadami sumienia (por. Przemówienie do przedstawicieli Europejskiego Centrum Badań Jądrowych, Genewa, 15.06.1982). Człowiek jest nie tylko twórcą kultury, ale także jej adresatem. Człowiek jest jednocześnie i dzieckiem i ojcem kultury, w której żyje (Fides et Ratio 71); jest jej odbiorcą i twórcą. 
Kultura, pojmowana integralnie, obejmuje dwa wymiary człowieka: to, czym jest, i to, co posiada (por. Przemówienie w UNESCO, Paryż, 2.06.1980). Jan Paweł II mówi o pierwszeństwie wartości duchowych we wszystkich dziedzinach kultury (por. Przemówienie do studentów i intelektualistów Nigerii, Ibadan, 15.02.1982).
Podstawowym fundamentem i środowiskiem kultury ludzkiej jest rodzina. Rodzina uczy człowieczeństwa i „uczłowiecza człowieka”, a więc uczy tej prawdy i podstawy, od której zaczyna się kultura: prawdy o świętości i godności życia ludzkiego, o właściwej relacji między mężczyzną a kobietą, o szacunku do rodziców, a także do ludzi starszych (por. List do rodzin, 11-15). Rodzina jest drogą do moralnego wychowania człowieka w obrębie kultury podstawowej .
Kultura jako system wartości
Jan Paweł II podkreśla moralny wymiar kultury w płaszczyźnie narodu i ojczyzny. Jego zdaniem, kultura jest „spoiwem narodu”: Każdy człowiek, każdy naród, każda kultura i cywilizacja mają swoją rolę do wypełnienia i swoje miejsce w tajemniczym planie Boga i powszechnej historii zbawienia (Slavorum Apostoli, 19). Papież apeluje o kulturę otwartą na drugiego człowieka, niezależnie od tego, do jakiego ludu czy narodu on należy (por. Ecclesia in Europa, 100-103).
Istotny wpływ na współczesną kulturę mają środki przekazu. Jan Paweł II nazywa je „areopagiem” współczesnej kultury. Są głównym narzędziem informacyjnym i formacyjnym, przewodnikiem zachowań indywidualnych i społecznych (por. Redemptoris missio, 37). Mają one oddziaływanie pozytywne i negatywne.
Jan Paweł II, mówiąc o kulturze, pokazuje ją przede wszystkim jako system wartości. Wartości te potwierdzają i rozwijają człowieka oraz całą ludzką społeczność. Kultura jest zespołem wartości różnych jakościowo, dlatego można i należy mówić o hierarchii tych wartości. Odniesieniem zasadniczym wobec wszystkich wartości jest człowiek i jego godność (por. Veritatis splendor, 48). Papież wyraźnie wskazuje, że istnieje chrześcijański system wartości w kulturze. Nauka o chrześcijańskich wartościach w kulturze ma za podstawę wcielenie Syna Bożego i Jego zbawczą misję. Aksjologia, którą proponuje kultura chrześcijańska, skupia się na fakcie, że Jezus Chrystus jest Boskim Prawodawcą (por.Veritatis splendor, 2; 6; 12; 23).
Jan Paweł II dostrzega poważny kryzys we współczesnej  kulturze, zwłaszcza kulturze moralnej. Apeluje o właściwą antropologię kulturową. Jest przekonany, że przyszłość człowieka zależy od kultury, zależy w większym niż kiedykolwiek stopniu od naszych zbiorowych wyborów moralnych (Przemówienie pod Pomnikiem Pokoju w Hiroszimie, 25.02.1981).
Fragment przemówienia w siedzibie UNESCO
Naród bowiem jest tą wielką wspólnotą ludzi, którą łączą różne spoiwa, ale nade wszystko właśnie kultura. Naród istnieje „z kultury” i „dla kultury” - dlatego właśnie jest ona tym wielkim wychowawcą ludzi do tego, aby bardziej „być” we wspólnocie, która ma dłuższą historię niż każdy człowiek i własna rodzina - zarazem zaś we wspólnocie, w oparciu o którą każda rodzina wychowuje, poczynając od tego, co najprostsze: od języka, którym mały człowiek uczy się mówić, aby stawać się członkiem tej wspólnoty, którą jest jego rodzina i jego naród. (…)
Przyszłość człowieka zależy od kultury! Tak! Pokój na świecie zależy od prymatu Ducha! Tak! Pokojowa przyszłość ludzkości zależy od miłości!

Przemówienie w siedzibie UNESCO, Paryż 2 czerwca 1980


Miejsce Wydarzenia
Wybierz miejsce...
Słowa kluczowe
Hasła ogólne:
Indeks osobowy:
Indeks geograficzny:
Rok: