Historia w naszych domach - naukowcy o portalu

Profesorowie Sławomir Ratajski i Piotr Majewski dzielą się refleksjami na temat znaczenia kultury pamięci w kontekście 100. rocznicy urodzin Karola Wojtyły.

Dziedzictwo dla przyszłych pokoleń

Ważne jest, aby dziedzictwo tej myśli zachowało się i było dostępne przyszłym pokoleniom - pisze prof. Sławomir Ratajski - artysta malarz i Sekretarz Generalny Polskiego Komitetu do spraw UNESCO.

Myśli Jana Pawła II na forum UNESCO

"Obchodzona w 2020 roku 100 rocznica urodzin Jana Pawła II jest wielkim świętem w wymiarze globalnym. Na wniosek rządu polskiego i przy poparciu innych krajów będzie obchodzona pod auspicjami UNESCO. Misja, tej wyjątkowej wśród innych agend ONZ, tworzenia warunków dla budowania pokoju poprzez wychowanie, naukę i kulturę była szczególnie bliska Papieżowi Polakowi.

Tym bardziej ważne jest, aby dziedzictwo tej myśli zachowało się i było dostępne przyszłym pokoleniom. Zadanie to przyjęło na siebie m.in. Centrum Myśli Jana Pawła II tworząc portal JP2Online, który w nowoczesnej formule gromadzi przekaz papieża dla świata i pozwala odczytywać aktualność jego słów głoszonych także na forach ONZ i UNESCO.

Do duchowego wymiaru ludzkiej egzystencji, obecnego w działaniach UNESCO, zaapelował w jej paryskiej siedzibie 2 czerwca 1980 roku. Po czterdziestu latach ówczesne przesłanie wydaje się dzisiaj bardzo aktualne. Ojciec Św. wskazał wówczas na „ konieczność jednoczenia się narodów, wzajemnego poszanowania i współpracy ” , jako podstaw budowania pokoju i rozwoju człowieka. Podkreślił, że człowiek powinien być rozumiany w swojej integralności jako ten, który „żyje jednocześnie w sferze wartości materialnych i duchowych” , które realizuje w pełni dzięki kulturze. To dzięki niej człowiek bardziej „jest” i w niej znajduje „właściwy sposób istnienia i bytowania” .

Mocno brzmią dzisiaj jego słowa zwracające uwagę na istotę kultury duchowej, ale w aspekcie związku duchowo materialnym przenikającym się wzajemnie w duchowo-cielesnej podmiotowości. W czasach, w których coraz częściej kultura zastępowana jest rozrywką, jako wypełniacz wolnego czasu, nabierają dodatkowego znaczenia słowa Św. Jana Pawła II podkreślające powołanie człowieka, który staje się człowiekiem, tzn. bardziej „jest”, a nie tylko więcej „posiada „ w procesie wychowania w kulturze, która odgrywa podstawową rolę w kształtowaniu stosunków międzyludzkich i społecznych. Owo bardziej „być” jest tu rozumiane jako być z „drugimi”, ale też „dla drugich”. W tym procesie nie wystarczy udział nawet najlepiej działających instytucji jeżeli właściwym środowiskiem wychowania nie będzie rodzina oparta na autorytecie moralnym rodziców, na ich kulturze moralnej. W rodzinie osoba uczy się swojej wspólnotowości, zyskuje świadomość tożsamości społeczności lokalnej i narodowej. Św. Jan Paweł II odróżniał wyraźnie poczucie własnej kultury narodu od „nacjonalizmu”.

Odwołanie się do pojęcia tożsamości własnej, zintegrowanej tożsamości człowieka pozwala na otwarcie perspektywy uznania i akceptacji tożsamości innego: „w jedności kultury, jako właściwego sposobu istnienia człowieka, bierze zarazem początek i wielość kultur, wśród których człowiek bytuje. W tej wielości człowiek rozwija się, nie tracąc istotnego kontaktu z jednością kultury jako podstawowego i istotnego wymiaru swego istnienia i bytowania ( … ) w imię prymatu tego, co wyraża się w kulturze człowieka – ludzkich wspólnot, ludów i narodów.” Trzeba pamiętać jego słowa: „ … strzeżcie tej podstawowej suwerenności, którą każdy naród posiada dzięki swej kulturze ( … ) nie dopuszczajcie by stawała się łupem jakichkolwiek interesów politycznych czy ekonomicznych (… ) aby padła ofiarą różnego rodzaju totalitaryzmów, imperializmów czy hegemonii, dla których człowiek liczy się tylko jako przedmiot dominacji, a nie jako podmiot własnego człowieczego bytowania.” Z tymi słowami łączy się apel o szacunek dla kultury „ innego”, uznanie dla różnorodności kulturowej i potrzebę dialogu międzykulturowego wypowiedziany w posłaniu wygłoszonym w siedzibie ONZ w 50. rocznicę jej powstania w 1995 roku.

Szacunek dla osoby ludzkiej i jego prawa do własnej kultury i wolności wypowiedzi podkreślił jako podstawowe wartości w swoim pierwszym wystąpieniu na forum ONZ w 1979 roku. Jako Głowa Kościoła Katolickiego poświęcił je wówczas analizie „Powszechnej deklaracji praw człowieka”, która opierając się na respektowaniu drugiego, wciąż jest drogowskazem dla wszystkich rządów, wokół której powinny się jednoczyć we wspólnych działaniach dla dobra człowieka i ludzkości".

Prof. Sławomir Ratajski, Sekretarz Generalny Polskiego Komitetu do spraw UNESCO

Dostęp do źródeł

Warunkiem sine qua non tworzenia opowieści o przeszłości, które z natury rzeczy mogą być różne, jak różne są wrażliwości historyków oraz odbiorców ich pracy, są rzetelne badania źródłowe oraz łatwa dostępność do źródeł, nie tylko dla profesjonalistów - mówi prof. Piotr Majewski, historyk i badacz kultury w krótkiej refleksji z okazji otwarcia portalu JP2online.

"Historia, nauka o przeszłość, która poprzez analizę przyczyn i skutków rekonstruuje ułożone w chronologiczne ciągi fakty oraz ich społeczny i kulturowy kontekst, aby zachować standardy wiarygodności i autentyczności, wymaga korzystania ze źródeł. Bez odwoływania się do nich staje się jedynie niezobowiązującą, swobodną dywagacją, podatną na subiektywizm i manipulacje. Stąd też warunkiem sine qua non tworzenia opowieści o przeszłości, które z natury rzeczy mogą być różne, jak różne są wrażliwości historyków oraz odbiorców ich pracy, są rzetelne badania źródłowe oraz łatwa dostępność do źródeł, nie tylko dla profesjonalistów.
Źródłem historycznym są wszelkie wytwory aktywności człowieka, poczynając od materialnych (np. dzieła sztuki i nauki, prasa, fotografie, dokumenty instytucji publicznych, narzędzia techniki) na niematerialnych (jak obyczaje, zwyczaje życia codziennego) kończąc; jest to niemożliwe do wyobrażenia i ogarnięcia wysiłkiem jednego człowieka uniwersum doświadczenia naszych przodków.
Kluczem do historycznego uniwersum stają się dzisiaj takie projekty jak realizowany przez Centrum Myśli Jana Pawła II portal JP2online, który stawia sobie za cel udostępnienie badaczom oraz wszystkim osobom zainteresowanym, wiedzy na temat życiowego dorobku Karola Wojtyły, później Jana Pawła II, postaci, bez poznania której trudno zrozumieć dzieje Polski XX i XXI wieku, zwłaszcza w dobie zagrożeń czasu totalitaryzmów.
Dokumenty, fotografie, filmy, nagrania audiowizualne dostępne bez zbędnych barier technicznych trafią do naszych domów w okresie, kiedy ze względów epidemicznych prowadzenie poszukiwań źródłowych w tradycyjnych formach jest utrudnione. Tym większa ranga społeczna projektów, które w nowoczesnych formach technologicznych, z zachowaniem rzetelności naukowo-badawczej przyprowadzają Historię do naszych domów".

dr hab. Piotr Majewski, prof. UKSW (Wydział Nauk Humanistycznych, Instytut Nauk o Kulturze i Religii, Katedra Zarządzania Kulturą).